"Các nước từng nhận đầu tư hạ tầng từ Trung Quốc cần những đề nghị khác biệt hơn. Họ biết rằng sẽ không phải gánh khoản nợ không thể thanh toán nào với Liên minh châu Âu (EU)", Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen trình bày về kế hoạch Global Gateway hôm 1/12, nói thêm rằng đây là "sự thay thế đích thực" cho Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc.
Theo tài liệu dài 14 trang, kế hoạch Global Gateway đặt mục tiêu huy động 300 tỷ euro (340 tỷ USD) từ ngân sách công và tư trong giai đoạn 2021-2027, nhằm xây dựng các dự án cơ sở hạ tầng hiện đại ngoài lãnh thổ EU, hướng đến phát triển các lĩnh vực số hóa, giao thông, năng lượng sạch, hệ thống y tế, giáo dục và nghiên cứu.
Về số hóa, EU sẽ đầu tư vào hệ thống cáp quang giữa các nước, truyền thông vệ tinh, cơ sở hạ tầng đám mây để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho hợp tác toàn cầu, chia sẻ dữ liệu và phát triển trí tuệ nhân tạo. Global Gateway dự kiến cung cấp thêm 17 triệu USD cho một chương trình nâng cấp hệ thống cáp quang tốc độ cao dài 35.000 km tại khu vực Mỹ Latinh.
EU cũng lên kế hoạch tích hợp các hệ thống năng lượng, chuyển đổi sang năng lượng tái tạo và hợp tác với những nước khác để thúc đẩy sản xuất hydro tái tạo. Khối đã cam kết viện trợ 2,7 tỷ USD cho khu vực châu Phi cận Sahara và 1,2 tỷ USD cho Bắc Phi, nhằm thúc đẩy sản xuất năng lượng tái tạo và sử dụng năng lượng hiệu quả.
Về giao thông, lĩnh vực được cho là thách thức trực tiếp nhất với BRI, EU cũng sẽ đầu tư vào đường sắt, đường bộ, các bến cảng, sân bay và cửa khẩu, hỗ trợ các quốc gia đang phát triển và đa dạng hóa chuỗi cung ứng của họ. 5,2 tỷ USD dự kiến được dành cho những tuyến giao thông bền vững, như kế hoạch thiết lập mạng lưới xuyên Địa Trung Hải kết nối khu vực Bắc Phi với EU.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen trình bày về kế hoạch Global Gateway tại trụ sở EU ở Brussels, Bỉ, hôm 1/12. Ảnh: AFP.
Nhằm ứng phó Covid-19, kế hoạch Global Gateway hướng đến hỗ trợ các nước tự sản xuất vaccine và đa dạng hóa chuỗi cung ứng dược phẩm. Kế hoạch không nêu những mục tiêu tài trợ cụ thể, nhưng châu Phi được lưu ý là một ưu tiên, thêm rằng EU sẽ hợp tác với Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Phi.
EU còn muốn đầu tư hơn nữa vào giáo dục toàn cầu, trong đó có mở rộng giảng dạy trực tuyến. Thông qua các đối tác, EU dự kiến mở lộ trình cho những chuyên gia trẻ đến châu Âu làm việc hoặc học tập, đồng thời cung cấp thêm 453 triệu USD cho Erasmus+, chương trình trao đổi sinh viên nổi tiếng của khối.
Mặc dù tài liệu về Global Gateway không đề cập trực tiếp đến Trung Quốc, giới phân tích đánh giá kế hoạch này cho thấy EU đang "thức tỉnh" trước yêu cầu cạnh tranh với Bắc Kinh, sau hơn 7 năm nước này mở rộng ảnh hưởng kinh tế và chính trị toàn cầu thông qua BRI.
Được Chủ tịch Tập Cận Bình khởi xướng từ năm 2012, sáng kiến này hiện gồm khoảng 13.000 dự án trên 65 quốc gia. Ngân hàng Morgan Stanley ước tính đến năm 2027, Trung Quốc có thể đầu tư 1,2-1,3 nghìn tỷ USD thông qua BRI.
"Global Gateway không chỉ là một lộ trình phát triển mới, mà nằm trong nỗ lực tổng thể hướng đến các giá trị chính trị, thậm chí là những vấn đề về an ninh", Andrew Small, nhà nghiên cứu tại Hội đồng châu Âu về Quan hệ Đối ngoại, đánh giá.
"Kế hoạch này có tiềm năng giúp EU nâng cao vai trò về địa chính trị. Đối với nhiều quốc gia đối tác, những dự án lấy các quy tắc và giá trị làm nền tảng sẽ là sự thay thế hấp dẫn cho BRI của Trung Quốc", đại sứ Đức tại EU Michael Clauss, một trong những người tích cực thúc đẩy hành động về cơ sở hạ tầng, nhận định.
Luke Patey, chuyên gia Viện Nghiên cứu Quốc tế Đan Mạch chuyên về tầm ảnh hưởng của Trung Quốc, cũng tin rằng Global Gateway "có thể thúc đẩy các mục tiêu địa chính trị của EU một cách hiệu quả nếu các dự án được triển khai sớm".
"Đối với những quốc gia lân cận ở châu Phi và Đông Âu, EU thường là đối tác thương mại, đầu tư và viện trợ lớn nhất. Sức mạnh thuyết phục của Global Gateway có thể khiến những mối quan hệ kinh tế đó trở nên nổi bật", Patey nêu quan điểm.
Global Gateway được EU đưa ra trong bối cảnh BRI dường như đang vấp nhiều trở ngại. Theo nghiên cứu công bố tuần trước của AidData, phòng nghiên cứu thuộc Đại học William và Mary tại Mỹ, "ngày càng nhiều nhà hoạch định chính sách ở các nước thu nhập thấp và trung bình hoài nghi những dự án lớn trong BRI vì tình trạng đội giá, tham nhũng và lo ngại về nợ công".
Kế hoạch của EU thể hiện rõ mục tiêu khắc phục những điểm này, khi tuyên bố hướng đến "vun đắp liên kết mà không tạo ra sự phụ thuộc", cam kết quản lý tốt các dự án theo tiêu chuẩn cao, với "những điều khoản công bằng và tạo thuận lợi".
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia vẫn bày tỏ hoài nghi về tính khả thi của kế hoạch đầy tham vọng này, nổi bật nhất là liệu Global Gateway có huy động được khoản tiền khổng lồ 340 tỷ USD hay không, khi phụ thuộc chặt chẽ vào khả năng thu hút nguồn vốn tư nhân và sử dụng vô cùng ít ngân sách công.
Theo dự thảo kế hoạch Global Gateway, gần 153 tỷ USD ngân sách sẽ đến từ Quỹ Phát triển Bền vững châu Âu bổ sung (EFSD+) của EU, đòi hỏi Ngân hàng Đầu tư châu Âu phải xúc tiến hơn 28 tỷ USD. Khoản tài trợ hơn 20 tỷ USD dự kiến lấy từ các chương trình khác của EU, trong khi một nửa ngân sách phụ thuộc vào các tổ chức tài chính trong khu vực.
Nỗ lực huy động ngân sách cần tới đoàn kết và sức mạnh tập thể, trong khi các bên ở châu Âu được cho là vẫn khá dè dặt. Ngoài ra, kế hoạch chi tiêu cụ thể của Global Gateway vẫn chưa rõ ràng. Vì vậy, nó được mô tả là một nỗ lực bám đuổi dài hơi và đầy khó khăn của EU để có thể cạnh tranh với BRI.
"Dự thảo kế hoạch Global Gateway không khác gì ý định thư hay tuyên bố chính trị, gửi một thông điệp mạnh mẽ đến Trung Quốc bằng cách nhấn mạnh khía cạnh dân chủ và các giá trị. Tuy nhiên, còn rất nhiều việc cần làm để hiện thực hóa kế hoạch", một quan chức EU giấu tên nêu ý kiến.
Ánh Ngọc (Theo SCMP, CNN, GoodNewsL, Express)
