Một buổi sáng lạnh giá ngày 27 tháng 2 năm 2020, Hu Anming 52 tuổi, Giáo sư ngành công nghệ nano tại Đại học Tennessee đã đón một vài vị khách không mời mà đến: 8 đặc vụ FBI được trang bị kỹ càng đến bắt người đàn ông này.
Sáu tháng sau, vụ án của Hu được đưa ra xét xử tại phiên tòa ở Knoxville, Tennesse vào đầu tháng 6. Sau một tuần lấy lời khai, bồi thẩm đoàn gồm 12 người đều không kết Hu về bất cứ tội danh nào trong tổng cộng sáu tội mà ông phải đối mặt, bao gồm ba tội gian lận điện tử, ba tội khai báo gian dối và những cáo buộc liên quan rằng Hu đã nộp đơn xin và nhận được tài trợ từ Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Quốc gia mà không khai báo mối quan hệ công việc của mình với một trường đại học Trung Quốc. Vụ án kéo dài ba năm chính thức khép lại.
Cũng vào tháng 11 cùng năm, Bộ Tư pháp Hoa Kỳ đã triển khai “Sáng kiến Trung Quốc”, một chương trình dưới thời cựu Tổng thống Trump nhằm xác định và truy tố bất kỳ ai bị buộc tội đánh cắp bí mật thương mại và công nghệ. Cuộc chiến ngày càng khốc liệt của Hoa Kỳ chống lại sự trỗi dậy về công nghệ của Trung Quốc đã gây áp lực lên cơ quan thực thi pháp luật.
Kể từ năm 2018, Bộ Tư pháp Hoa Kỳ đã truy tố và xử lý ít nhất 83 trường hợp. Giám đốc FBI Christopher Wray cho biết, mùa hè năm ngoái, cơ quan này đã ở một phiên tòa xét xử trường hợp tình báo liên quan đến Trung Quốc kéo dài suốt 10 giờ đồng hồ.
Cạnh tranh địa chính trị giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc thường được mô tả như một cuộc đụng độ về công nghệ, kinh tế và quân sự nhưng về cơ bản phụ thuộc vào khả năng thu hút và giữ chân nhân tài cũng như đào tạo lực lượng lao động cho tương lai của mỗi quốc gia. Nhiều nhà phân tích lo lắng rằng việc đặt tập thể các nhà khoa học Mỹ gốc Trung Quốc dưới sự giám sát của liên bang và ngăn cản sinh viên Trung Quốc đến Mỹ sẽ làm mất khả năng lãnh đạo công nghệ của Mỹ.
Mary Gallagher, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc ở Đại học Michigan cho hay: “Đóng khung vấn đề cạnh tranh địa chính trị với Trung Quốc chỉ là một cái cớ. Nếu Mỹ trở nên thắt chặt và quay lưng với các sinh viên quốc tế sẽ chỉ có hại cho nước này chứ không phải Trung Quốc. Các sinh viên và các nhà nghiên cứu sẽ đến các quốc gia khác. Vương quốc Anh, Úc và Canada đều sẽ hưởng lợi từ sai lầm của hai nước”.
Các nhà khoa học và kỹ sư sinh ra ở nước ngoài là một phần quan trọng của lực lượng lao động Hoa Kỳ. Theo số liệu năm gần nhất mà National Science Foundation (NSF) công bố, trong số các cá nhân làm việc trong lĩnh vực công nghệ vào năm 2015, 45% trong số những người có bằng tiến sĩ là người nước ngoài. Con số này đã tăng từ 39% vào năm 2003. Trong số 6,75 triệu người đang làm việc trong các lĩnh vực khoa học và công nghệ ở Mỹ, khoảng 452.000 người có bằng tiến sĩ, khoảng 22,4%, tương đương hơn 101.000, sinh ra ở Trung Quốc.
Sinh viên công nghệ có quốc tịch Trung Quốc cũng chiếm một phần đáng kể trong số các nhà khoa học và nhà nghiên cứu trong tương lai. Hơn 143.000 sinh viên Trung Quốc đã theo học các chuyên ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM) tại các trường đại học Hoa Kỳ trong năm học 2018-2019, khoảng 36.000 nghiên cứu sinh tiến sĩ của Trung Quốc chuyên về công nghệ tiên tiến. Tuy nhiên trong bối cảnh đối tượng này không nhận được sự bảo trợ từ phía Mỹ, rất nhiều trong số họ xem xét lại tương lai có nên rời Hoa Kỳ hay không.
Rory Truex, một trợ lý Giáo sư tại Đại học Princeton nghiên cứu về chính trị Trung Quốc, cho biết: “Cộng đồng khoa học Mỹ gốc Hoa hiện nay đang tồn tại một nỗi sợ...”. Trên thực tế, Trung Quốc đã có được bí mật thương mại và công nghệ thông qua các biện pháp bất hợp pháp. Vào tháng 11, Sun Wei, một kỹ sư từng làm việc cho Tập đoàn hàng không vũ trụ khổng lồ Raytheon, đã bị kết án hơn 3 năm tù sau khi nhận tội đã xuất khẩu công nghệ quân sự nhạy cảm liên quan đến Trung Quốc. Vào tháng 4, Qin Shuren, một công dân Trung Quốc, đã nhận tội xuất khẩu trái phép công nghệ hàng hải của Mỹ cho Đại học Bách khoa Tây Bắc, một trường cao đẳng của Trung Quốc mà Bộ Tư pháp cho biết có liên quan nhiều đến nghiên cứu quân sự.
Trong khi hành vi trộm cắp công nghệ là có thật, các tòa án liên bang Hoa Kỳ cũng đã phải hủy bỏ một số vụ kiện vì thiếu bằng chứng. Nhà vật lý Xiaoxing Xi của Đại học Temple, nhà nghiên cứu robot dưới nước Hu Haizhou của Đại học Virginia và nhà thủy văn học Sherry Chen thuộc văn phòng Dịch vụ Thời tiết Quốc gia ở Wilmington, Ohio, là những ví dụ gần đây. Trong các trường hợp khác, các cáo trạng đã được thu hẹp hoặc giảm xuống các tội danh nhẹ hơn, chẳng hạn như trường hợp của Hu, sau khi các cuộc điều tra không tìm ra đủ bằng chứng về tội gián điệp. Bất kể kết quả như thế nào, người bị bắt giữ đều sẽ mất việc làm và gánh khoản nợ pháp lý khổng lồ, hoặc bị tổn hại danh tiếng.
“Hàng nghìn cuộc điều tra của FBI trong khuôn khổ Sáng kiến Trung Quốc đã không phát hiện ra hoạt động tội phạm phổ biến giữa các nhà nghiên cứu”, Margaret Lewis, Giáo sư luật tại Đại học Seton Hall, cho biết, chỉ có một số ít các trường hợp thực sự là do gián điệp kinh tế hoặc đánh cắp bí mật thương mại, nhiều trường hợp hơn là về các tuyên bố sai lệch như không tiết lộ mối quan hệ với các thực thể ở Trung Quốc.
Ngay sau khi Thẩm phán quận Hoa Kỳ Thomas Varlan tuyên bố có sai phạm trong trường hợp của Hu vào ngày 16 tháng 6, người phát ngôn của DoJ, Marc Raimondi, cho biết, bộ sẽ “tiếp tục theo dõi các dữ kiện và bằng chứng và đưa ra các vụ án phù hợp” khi nói đến “các cuộc điều tra về hành vi phạm tội có liên quan đến Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ”.
Mỹ cũng đã đưa ra các chính sách gây khó khăn hơn cho công dân Trung Quốc hoạt động trong các lĩnh vực STEM khi di cư sinh sống và làm việc tại đây. Trong một nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Pew vào tháng 3, hơn 55% người Mỹ ủng hộ việc hạn chế số lượng sinh viên Trung Quốc ở Mỹ. Chính quyền Trump đã gây khó khăn hơn cho sinh viên nước ngoài nhập cảnh, thay đổi hệ thống thị thực H-1B cho người lao động tạm thời và áp đặt các hạn chế đối với vợ / chồng của những người có thị thực Hoa Kỳ. Hơn 1.000 sinh viên Trung Quốc đã bị thu hồi thị thực sau phán quyết vào tháng 5 năm 2020 nhằm vào các công dân Trung Quốc bị nghi ngờ có quan hệ với quân đội.
“Mức độ thù địch sâu sắc là ranh giới, nếu không muốn nói là bài ngoại. Và tôi lo lắng về điều đó bởi vì chúng tôi muốn mang đến những điều tốt nhất và sáng giá nhất từ khắp nơi trên thế giới”, đại diện Andy Kim, đảng viên Đảng Dân chủ của New Jersey, một người Mỹ gốc Hàn, hiện đang làm việc trong Ủy ban Đối ngoại và Dịch vụ Vũ trang của Hạ viện. Mignon Clyburn, một thành viên của Ủy ban An ninh Quốc gia Hoa Kỳ về Trí tuệ Nhân tạo, chỉ ra một trong nhiều thách thức mà Hoa Kỳ phải đối mặt là “sự thiếu hụt nghiêm trọng về tài năng kỹ thuật số”. Clyburn, người lãnh đạo Ủy ban Truyền thông Liên bang thời Obama, cho biết: “Không chỉ không có đủ tài năng kỹ thuật, mà chính phủ tôi cũng không làm đủ biện pháp để thu hút nhiều nhân tài hơn gia nhập hàng ngũ của mình”. Clyburn đề nghị chính phủ thành lập một cơ sở đào tạo nhân tài: Học viện Dịch vụ Kỹ thuật số Hoa Kỳ. Giống như các học viện quân sự của quốc gia chuẩn bị cho các sĩ quan, đây là nơi sẽ đào tạo thế hệ lãnh đạo tiếp theo của lực lượng lao động kỹ thuật số Hoa Kỳ.
Big Tech là một trong những nhân vật đầu tiên cảm nhận được sự chèn ép đối với nhân tài. Vào tháng 5, Google, Amazon, Apple, Microsoft, Twitter và các hiệp hội thương mại công nghệ đã đệ trình một bản tóm tắt lập luận rằng Hoa Kỳ cần một hệ thống nhập cư cho phép người nước ngoài có tay nghề cao. người lao động vào đất nước để thúc đẩy sự đổi mới.
Vào tháng 4, Morris Chang, người sáng lập tập đoàn chip silicon khổng lồ TSMC của Đài Loan, cảnh báo rằng việc thiếu công nhân lành nghề ở Mỹ có thể gây nguy hiểm cho nhà máy trị giá 12 tỷ đô la Mỹ đã lên kế hoạch ở Arizona. Chang nói: “Chúng tôi đã phải cố gắng rất nhiều để tìm kiếm các kỹ thuật viên và công nhân có năng lực ở Arizona bởi vì công việc sản xuất đã không còn phổ biến đối với người dân Mỹ trong nhiều thập kỷ”.
Trung Quốc đã và đang thu hút các tài năng công nghệ về nước với Kế hoạch Ngàn Nhân tài, một sáng kiến bắt đầu vào năm 2008 với các khuyến khích tài chính đáng kể. Trong kế hoạch 5 năm mới nhất cho giai đoạn 2021-2025, Bắc Kinh cho biết sẽ tìm hiểu chính sách nhập cư để thu hút nhân tài không phải là người Trung Quốc. Tính đến tháng 4, theo một báo cáo của KPMG, hơn 10.000 công ty ở Thượng Hải đã nhận được sự chấp thuận của chính phủ để thuê người nước ngoài có kỹ năng khoa học sáng tạo,
Trung Quốc coi việc cạnh tranh nhân tài là một thành phần quan trọng trong cuộc chạy đua công nghệ. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã nhiều lần nhấn mạnh “tài năng con người là nguồn lực đầu tiên” trong quá trình thúc đẩy “đổi mới độc lập” của đất nước. “Chúng ta phải chú ý đến các nhu cầu của chiến lược quốc gia”, ông Tập phát biểu tại Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc lần thứ 13 vào năm 2018, đồng thời cho biết thêm rằng Trung Quốc phải “thu hút các tài năng khoa học và công nghệ hàng đầu từ trong và ngoài nước”.
Câu hỏi mà cả thế giới quan tâm hiện nay: Thế hệ nhân tài công nghệ tiếp theo sẽ ở Hoa Kỳ hay Trung Quốc?
