Tổng thống Mỹ Joe Biden phát biểu tại Nhà Trắng, ngày 17/5/2021. Ảnh: AFP/TTXVNTheo bài Liên hợp buổi sáng, cách đây không lâu, quan chức điều phối các vấn đề Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Hội đồng an ninh quốc gia Mỹ Kurt M. Campbell đã phát biểu nhấn mạnh rằng, Mỹ và Trung Quốc sẽ bước vào thời kỳ cạnh tranh gay gắt.
Với khoảng cách về quy mô và thực lực kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc hiện nay, hai nước sẽ bước vào một cuộc cạnh tranh toàn diện lâu dài, bên nào có thể duy trì phát triển kinh tế mạnh mẽ trong cuộc cạnh tranh này mới có thể trở thành bên thắng cuộc sau cùng.
Hiện nay, Chính phủ Mỹ tuyên bố Mỹ và Trung Quốc bước vào mô hình cạnh tranh, và công nghệ mới sẽ là lĩnh vực ưu tiên hàng đầu. Kể từ khi cựu Tổng thống Donald Trump phát động cuộc chiến thương mại với Trung Quốc đến nay, Mỹ đã tích cực thúc đẩy “tách rời” công nghệ Mỹ-Trung.
Cùng với mức độ cạnh tranh gay gắt giữa hai nước ngày càng gia tăng, chủ đề công nghệ xuất hiện dày đặc trong các chương trình đầu tư do Chính quyền của Tổng thống Joe Biden đưa ra, hay các dự luật cạnh tranh liên quan đến Trung Quốc được hai đảng Dân chủ và Cộng hòa đề xuất.
Minh chứng mới nhất là “Đạo luật không biên giới” do lãnh đạo đảng Dân chủ tại Thượng viện Mỹ Chuck Schumer, Thượng nghị sỹ đảng Cộng hòa Todd Young khởi xướng. Đạo luật này đã được Ủy ban thương mại Thượng viện Mỹ thông qua với tỷ lệ 24 phiếu thuận và 4 phiếu chống.
Nội dung trọng tâm của đạo luật này là Chính phủ Mỹ sẽ đầu tư 110 tỷ USD trong 5 năm tới để tăng cường năng lực nghiên cứu khoa học trong 10 lĩnh vực công nghệ then chốt như trí tuệ nhân tạo (AI), chất bán dẫn, máy tính lượng tử, viễn thông hiện đại, công nghệ sinh học, năng lượng tiên tiến…
Tuy nhiên, sau khi đưa vào nhiều sửa đổi, ông Chuck Schumer đã đổi tên đạo luật thành “Đạo luật cạnh tranh và đổi mới”, mức ngân sách đầu tư được nâng từ 110 tỷ USD lên 250 tỷ USD. Do nội dung phức tạp nên đạo luật chưa nhận được sự ủng hộ của các nghị sỹ đảng Cộng hòa, dẫn đến cuộc bỏ phiếu bị trì hoãn.Ngày 8/6, Thượng viện đã bỏ phiếu thông qua với tỷ lệ 68 phiếu thuận và 32 phiếu chống.
Quan hệ cạnh tranh Mỹ-Trung đã làm thay đổi lập trường chính sách của Chính phủ Mỹ đối với lĩnh vực khoa học công nghệ. Đó chính là chuyển từ thái độ không can thiệp, phát triển tự do theo định hướng thị trường từ thập niên 1980 sang chính phủ liên bang chỉ đạo.
Hiện nay, Mỹ và Trung Quốc bước vào mô hình cạnh tranh, nhưng cuộc đọ sức trên khía cạnh quân sự hay chính trị đều chỉ là những cuộc đối đầu ngắn hạn, về cơ bản khó đạt được hiệu quả mang tính quyết định. Nếu phải có bên thắng và bên thua, thì mô hình cạnh tranh kiểu này chắc chắn phải dựa trên cơ sở của một cuộc cạnh tranh lâu dài và toàn diện. Khi đó khoa học công nghệ sẽ là nhân tố quan trọng nhất trong quá trình này.
Chìa khóa của vấn đề là liệu Chính phủ Mỹ có chính thức can dự toàn diện hay không? Xuất phát từ việc Mỹ có nhiều kinh nghiệm và thành công trong quá trình hoạch định và triển khai các chiến lược công nghệ trong lịch sử, khả năng này không phải là thấp.
Theo đó, dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump, Mỹ đã có “Chiến lược quốc gia về công nghệ then chốt và mới nổi” (tháng 10/2020), cũng như các chiến lược công nghệ cụ thể hơn như Pháp lệnh hành chính của Tổng thống về “Đảm bảo địa vị lãnh đạo của Mỹ trên lĩnh vực trí tuệ nhân tạo” (tháng 2/2019), “Dự luật sáng kiến lượng tử quốc gia” (tháng 12/2018) và “Chiến lược quốc gia về bảo mật mạng 5G” (tháng 3/2020)…
Các nghị sỹ Quốc hội Mỹ ngày càng đưa ra nhiều đạo luật hơn, thông qua lập pháp để thúc đẩy chính phủ can dự, dẫn dắt sự phát triển của khoa học công nghệ. Xu hướng này đặc biệt nổi bật trong những ngành công nghệ có sức ảnh hưởng lớn như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn (big data)…
Để giành được quyền chủ động, Mỹ dự kiến sẽ xây dựng đại chiến lược khoa học công nghệ, dựa trên một loạt các biện pháp toàn diện như nguồn nhân lực, cơ sở hạ tầng, đầu tư, thuế, chính sách và cơ chế quản lý giám sát…
