Với đặc tính phi tập trung, công nghệ blockchain đã giải quyết được nhiều vấn đề nan giải về lòng tin, tính bảo mật,… Nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam đã nhận ra tiềm năng của công nghệ này và tìm cách áp dụng vào các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, vận tải, logistics, y tế, giáo dục,...
“Chìa khóa” chuyển đổi số
Tại Việt Nam, blockchain được ưu tiên nghiên cứu, phát triển và ứng dụng để chủ động tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) theo Quyết định số 2117/QÐ-TTg ngày 16/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ. Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đã phê duyệt Chương trình Khoa học và Công nghệ trọng điểm cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2025, trong đó công nghệ blockchain được xếp thứ hai sau trí tuệ nhân tạo (AI) trong loạt các công nghệ chủ chốt.
Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, TS Nguyễn Quốc Hùng cho biết, nếu như năm 2021 được xem là một năm thảm họa cho nền kinh tế thế giới khi phải đối mặt với dịch Covid-19, thì lại là năm bùng nổ của lĩnh vực blockchain. Trong năm qua, các chỉ số blockchain trên thế giới đều tăng trưởng mạnh. Theo CB Insights, lượng tiền tài trợ cho lĩnh vực này cũng tăng gấp bốn lần chỉ trong một năm, từ 3,1 tỷ USD trong cả năm 2020 lên 15 tỷ USD trong chín tháng năm 2021.
Cũng theo số liệu từ Vụ Thanh toán (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam), số lượng các doanh nghiệp Fintech tham gia cung ứng dịch vụ trên thị trường Việt Nam hiện nay đã tăng gấp gần bốn lần, từ 40 doanh nghiệp tại thời điểm cuối năm 2016, cuối năm 2021 đã tăng lên hơn 150 doanh nghiệp, trải rộng trên nhiều lĩnh vực khác nhau, trong đó, doanh nghiệp Bitcoin/Blockchain chiếm 7,895%.
Trong khi đó, khảo sát của Viện Chiến lược ngân hàng đối với các tổ chức tín dụng về mức độ quan tâm và định hướng phát triển liên quan đến các khía cạnh của CMCN 4.0 cũng cho thấy, các ngân hàng Việt Nam đều có định hướng đầu tư, nâng cấp và phát triển hệ thống công nghệ của mình. Ðặc biệt, một số ngân hàng thể hiện sự quan tâm đến một số công nghệ mới hiện đại như blockchain, điện toán đám mây, dữ liệu lớn, robot tự động...
Giám đốc Giải pháp mua ngoài và Quan hệ đối tác (Ngân hàng TPBank) Tống Văn Tiến chia sẻ, với tư cách là một ngân hàng công nghệ, TPBank không nhìn nhận và triển khai blockchain là một công nghệ riêng biệt, mà xác định nó nằm trong chuỗi công nghệ mới thuộc chiến lược chuyển đổi số của ngân hàng. Hiện TPBank định hướng ứng dụng blockchain trong năm lĩnh vực chính là: xác minh danh tính kỹ thuật số, giao dịch liên ngân hàng, mua bán tài sản, tín dụng, cho vay về tài chính thương mại. Trong đó, giao dịch liên ngân hàng, tín dụng, cho vay về tài chính thương mại là ba lĩnh vực mà có thể tập trung làm nhanh, dễ và cho kết quả hiệu quả ngay.
Ngân hàng BIDV cũng tiên phong ứng dụng blockchain trong tài trợ thương mại, trở thành ngân hàng Việt Nam đầu tiên ứng dụng thành công công nghệ blockchain trong giao dịch phát hành thư tín dụng tới một ngân hàng thông báo ngoài hệ thống. Còn các ngân hàng khác như MB, VPBank, Vietcombank,... cũng đã công bố ứng dụng blockchain trong giao dịch tài chính. Ngoài ra, công nghệ blockchain cũng đang được một số doanh nghiệp trong lĩnh vực khác ứng dụng như Viettel ứng dụng vào hồ sơ bệnh án điện tử; Misa phát triển hóa đơn điện tử; Masan Group, Bảo Việt, AIA,... ứng dụng thành công blockchain vào kinh doanh.
Thách thức trong vận hành
Mặc dù nhận định tiềm năng phát triển của hệ sinh thái blockchain là rất lớn, nhưng theo TS Nguyễn Quốc Hùng, việc phát triển công nghệ blockchain ở Việt Nam cũng đang gặp nhiều thách thức do không có nhiều chuyên gia về blockchain, mức độ am hiểu của người dân về công nghệ này rất hạn chế, cơ sở hạ tầng chưa bảo đảm và cho đến hiện tại, Việt Nam vẫn chưa có bất kỳ một hành lang pháp lý cụ thể nào cho công nghệ này.
Phó Trưởng phòng Chính sách sản phẩm bán buôn (Ngân hàng Vietcombank) Vũ Thị Hồng Nhung cũng cho biết, ứng dụng blockchain mang đến nhiều ưu điểm vượt trội về minh bạch, bảo mật, tốc độ và chi phí. Tuy nhiên, trong quá trình vận hành công nghệ này, Vietcombank cũng gặp nhiều thách thức. Thách thức đầu tiên là rào cản pháp lý. Việc triển khai công nghệ blockchain tại các ngân hàng thương mại vẫn mang tính chất thí điểm. Việt Nam chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh cho các sản phẩm và dịch vụ ngân hàng ứng dụng công nghệ blockchain nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia giao dịch, hạn chế những rủi ro, tranh chấp phát sinh trong quá trình vận hành.
Trong khi đó, theo ông Nguyễn Ðăng Hùng, Phó Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Thanh toán quốc gia Việt Nam (Napas), Chủ tịch CLB Fintech (trực thuộc Hiệp hội Ngân hàng), năm 2018, Napas là một trong những đơn vị đầu tiên thử nghiệm tiên phong ứng dụng blockchain vào giao dịch chuyển tiền liên ngân hàng cùng VietinBank, TPBank và VIB. “Sau khi thử nghiệm thành công, chúng tôi nhận thấy, công nghệ này đã rút ngắn được một số quy trình truyền thống và tăng tính chính xác trong giao dịch. Ðây thật sự là một công nghệ tiềm năng. Tuy nhiên, do những điều kiện ràng buộc về mặt pháp lý, hiện tại các thử nghiệm mà chúng tôi triển khai mới chỉ dừng ở mức độ thí điểm và mang tính chất đánh giá công nghệ”, ông Nguyễn Ðăng Hùng cho hay.
Bên cạnh những mặt tích cực, thị trường blockchain Việt Nam cũng đang xảy ra một số sự vụ tiêu cực, ảnh hưởng lòng tin của dư luận đối với lĩnh vực công nghệ này. Từ những tác hại của việc đào Bitcoin, những người nổi tiếng sẵn sàng vì tư lợi mà quảng cáo cho những đồng tiền điện tử nhiều rủi ro hay những vụ lừa đảo, dụ dỗ người thiếu hiểu biết về blockchain tham gia vào sàn tiền ảo… Do đó, để thị trường công nghệ blockchain phát triển đúng hướng, lành mạnh, phát huy được tiềm năng, TS Nguyễn Quốc Hùng nhấn mạnh: Cơ quan quản lý cần nâng cao nhận thức, bổ sung các cơ chế, chính sách, thúc đẩy và nâng cao năng lực của các doanh nghiệp công nghệ, phát triển cơ sở hạ tầng, cũng như chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao.
Ðánh giá về thực trạng ứng dụng công nghệ blockchain tại Việt Nam, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Blockchain Việt Nam Phan Ðức Trung nhìn nhận: Việc ứng dụng blockchain sẽ giúp các ngân hàng cắt giảm các chi phí quản trị trung gian nội bộ thông qua cơ chế đồng thuận, phê duyệt giao dịch. Tuy vậy, thực tế tại Việt Nam đến nay vẫn chưa có khuôn khổ pháp lý rõ ràng về blockchain và tiền mã hóa. Muốn có hành lang pháp lý vừa thúc đẩy, vừa quản lý tốt đòi hỏi nguồn nhân lực lớn trong ứng dụng, quản lý. Ông Trung cũng đề xuất giải pháp thúc đẩy thị trường nhân lực là một trong những hoạt động đầu tiên cần phải làm để phát triển blockchain. Bên cạnh đó, do công nghệ blockchain vẫn đang trong giai đoạn đầu, cho nên cũng đòi hỏi Việt Nam phải nỗ lực và quan tâm hơn nữa trong công cuộc phát triển.