Mặc dù việc thanh, kiểm tra chưa diễn ra và cơ quan chức năng chưa đưa ra biện pháp cụ thể về quản lý TikTok thời gian tới nhưng trên mạng xã hội đã xuất hiện những ý kiến “lo bị siết”. Những ý kiến này cho rằng, TikTok là ứng dụng mới, đem lại nhiều tính năng hiệu quả trên không gian mạng, nhất là tạo thành trào lưu, xu thế mới cho giới trẻ thì cần phải xem TikTok là lợi thế, khuyến khích phát triển chứ không nên cấm đoán hay hạn chế. Viện dẫn không gian mạng “phát huy tiếng nói mở”, “thể hiện tính dân chủ”, số ủng hộ TikTok cũng như các trào lưu trên mạng xã hội đòi hỏi được “mở biên độ” để tạo không gian, phương thức tương tác mới cho giới trẻ.
Trong khi đó, một số cá nhân lấy cớ này để lèo lái thông tin, cho rằng Nhà nước Việt Nam không muốn mạng xã hội nào phát triển, luôn tìm cách cấm đoán để “bịt miệng” người dân. Từ việc nói đến kiểm tra TikTok, số này lại lấy cớ phê phán Luật An ninh mạng, phê phán việc quản lý Internet, mạng xã hội ở Việt Nam là “độc tài, mất dân chủ”!
Thực tế, việc các phương thức mạng xã hội mới ra đời thường gây sự chú ý ở nhiều mặt, nhất là giới trẻ. Tuy nhiên, sử dụng mạng xã hội nào, sử dụng như thế nào còn phải tuỳ thuộc tính năng của mạng xã hội đó, nhất là phải xem xét cả những tác hại nếu buông lỏng quản lý.
Các quốc gia tuỳ thuộc vào tình hình cụ thể để có hình thức áp dụng, trong trường hợp xét thấy tính nguy hại lớn thì hoàn toàn có thể cấm hoặc hạn chế ở các mức độ khác nhau. Tháng 11/2022, trong cuộc điều trần trước Ủy ban An ninh nội địa Hạ viện Hoa Kỳ liên quan các mối đe doạ toàn cầu, Giám đốc FBI Christopher Wray cho rằng: “Chúng tôi có các quan ngại về an ninh quốc gia đối vớiTikTok. Điều này bao gồm khả năng ứng dụng có thể được sử dụng để thu thập dữ liệu của hàng triệu người dùng cũng như các thuật toán có khả năng được sử dụng trong những hoạt động gây ảnh hưởng hoặc cơ hội xâm nhập thiết bị cá nhân”. Bộ trưởng Tư pháp Úc Mark Dreyfus ngày 4/4/2023 cho biết, nước này sẽ xóa ứng dụng TikTok khỏi tất cả các thiết bị do chính phủ liên bang sở hữu vì lo ngại về bảo mật. Trong tuyên bố, Bộ trưởng Dreyfus nói lệnh cấm sẽ có hiệu lực “ngay khi có thể”, đồng thời cho biết thêm rằng quyền miễn trừ sẽ chỉ được cấp sau khi xem xét từng trường hợp cụ thể và có các biện pháp an ninh thích hợp.
Trước đó, chính phủ nhiều nước châu Âu đã cấm người làm việc trong các cơ quan chính phủ không được phép cài ứng dụng TikTok trên điện thoại làm việc của họ. Hà Lan, Bỉ và Anh quyết định cấm nhân viên chính phủ liên bang cài đặt ứng dụng TikTok trên các thiết bị của cơ quan nhà nước và chính phủ. Mới đây, ngày 24/3, Slovakia đã tham gia vào danh sách các quốc gia cấm TikTok. Người đứng đầu Văn phòng Quốc hội Slovakia Daniel Guspancho biết, hiện những nhân viên của cơ quan này đã bị cấm sử dụng ứng dụng TikTok và lệnh cấm này cũng được đề xuất áp dụng cho các nghị sĩ và trợ lý của họ. Bộ Dịch vụ công Pháp cũng nhấn mạnh, nước này đã cấm nhân viên khu vực công tải “các ứng dụng giải trí” trong điện thoại làm việc của họ… Như vậy, việc kiểm tra để áp dụng biện pháp cấm hay hạn chế ở các mức độ khác nhau đối với TikTok hay các nền tảng mạng xã hội khác là việc làm bình thường của các nước.
TikTok, Facebook, YouTube đều là các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới, có tiêu chuẩn cộng đồng áp dụng trên toàn cầu. Tuy nhiên khi vào Việt Nam, các nền tảng này phải tuân thủ theo luật pháp Việt Nam, không chỉ bao gồm việc quản lý về nội dung mà còn cả nghĩa vụ về thuế, thanh toán, quảng cáo. Cùng những tính năng mới của TikTok thì những sai phạm của nó để lại hệ lụy nghiêm trọng như tạo môi trường thuận lợi cho tin giả phát tán, gây thiệt hại về kinh tế và bất ổn cho xã hội, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự. Đó là việc các clip ngắn trên TikTok khuyến khích giới trẻ bắt chước, học theo những trào lưu xấu, phản cảm, làm lệch lạc nhận thức, lối sống của giới trẻ, làm băng hoại giá trị văn hóa của dân tộc; cổ suý hoạt động kinh doanh bất hợp pháp, nội dung vi phạm bản quyền tràn lan. Không chỉ TikTok mà YouTube, Facebook cũng đang lan truyền những nội dung tương tự.
Cùng với sự tăng trưởng như vũ bão, TikTok liên tục khiến dư luận bức xúc về những nội dung xấu, độc hại được lan truyền một cách chóng mặt. Có một thực tế là các video nội dung nhảm nhí câu view, nội dung khiêu dâm, truyền bá mê tín dị đoan, tin giả tràn lan hay cả những thông tin sai lệch về chính trị, chống phá Đảng, Nhà nước đều đã xuất hiện trên TikTok tại Việt Nam.
Gần đây, xảy ra nhiều vụ vi phạm pháp luật từ ứng dụng TikTok, gây hậu quả xấu. Không ít người dùng TikTok cung cấp nội dung xấu, vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng. Cùng với đó, vô số nội dung độc hại núp bóng review phim ngắn vẫn đang tràn lan trên nền tảng mạng xã hội. Đã có tài khoản TikTok tung ra clip cắt ghép có nội dung kỳ thị dân tộc, vùng miền, gây ảnh hưởng xấu đến tâm lý người xem. Có cả những nội dung bình luận sai trái về vấn đề chính trị, nội bộ, dân chủ, nhân quyền, gây ảnh hưởng đến an ninh, quốc phòng.
Theo báo cáo minh bạch của TikTok, nền tảng xóa 1,7 triệu video tại Việt Nam vì vi phạm chính sách trong quý IV/2022, trong đó 94,9% là chủ động xóa. Tuy nhiên, động thái này của TikTok vẫn bộc lộ thiếu sót khi không thể ngăn chặn hoàn toàn các video xấu, độc hại. Bởi khác với Facebook hay YouTube phân phối nội dung hoàn toàn tự động hoặc gợi ý thụ động, TikTok do thuật toán phân phối nội dung nên bất kể thông tin tốt hay độc hại sẽ tạo thành xu hướng trên nền tảng mạng xã hội này.
Trên Wired, Johannes Eichstaedt - chuyên gia về AI tại Viện Stanford cho rằng, sở dĩ tình trạng nội dung bẩn trên TikTok không được xử lý triệt để là động lực thực sự của TikTok không phải giải trí mà là lợi nhuận. Thuật toán AI của nền tảng đang cố giữ chân người dùng bằng nội dung được cho là hấp dẫn, bất chấp nó nguy hiểm hoặc phản cảm ra sao. Còn theo Catherine Wang - chuyên gia AI tại Google, các lỗ hổng trong hệ thống đánh giá khiến nội dung độc hại dễ dàng vượt qua vòng sàng lọc, trong khi việc duyệt thủ công từng video là không thể với lượng người dùng khổng lồ của TikTok. Sau khi lọt qua vòng kiểm duyệt, video bắt đầu được TikTok phân bổ khắp thế giới bằng thuật toán. Đây cũng là lý do vì sao những nội dung bẩn trên TikTok lại có tốc độ lan truyền chóng mặt như vậy.
Theo đánh giá của cơ quan chức năng, có 6 sai phạm của TikTok tại Việt Nam.
Thứ nhất, nền tảng này không có biện pháp kiểm soát hiệu quả những nội dung vi phạm liên quan đến chính trị, chống phá Đảng, Nhà nước; ngăn tin giả, nội dung độc hại, nhảm nhí, có khả năng gây nguy hiểm với trẻ em.
Thứ hai, TikTok sử dụng thuật toán phân phối nội dung tự động để tạo xu hướng, từ đó phát tán những nội dung giật tít, câu view mặc cho chúng phản cảm, độc hại, gây ảnh hưởng xấu đến cộng đồng, giới trẻ.
Thứ ba, TikTok không có biện pháp kiểm soát, ngăn chặn kinh doanh, buôn bán hàng giả, hàng nhái, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, thuốc kích dục…
Thứ tư, TikTok không quản lý hoạt động của các idol (thần tượng) dẫn đến nhiều người sản xuất nội dung nhảm nhí, thiếu văn hóa, nhắm vào sự hiếu kỳ của người xem, tạo xu hướng thu lợi nhuận từ những nội dung này. Cụ thể là việc cho phép thách đấu trực tuyến, idol TikTok có thể được người xem tặng quà, càng sốc, hở, phản cảm càng được tặng nhiều quà và có khả năng quy đổi ra tiền.
Thứ năm, TikTok không có biện pháp quản lý các nội dung vi phạm bản quyền, đặc biệt các nội dung trích từ phim ảnh.
Thứ sáu, không có biện pháp quản lý để người dùng tự ý sử dụng hình ảnh riêng tư, cá nhân của người khác để tung tin giả, xúc phạm, bôi nhọ.
Hiện chúng ta đã có Luật An ninh mạng và nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác quy định quản lý các mạng xã hội. Điều 4 về nguyên tắc bảo đảm an ninh mạng quy định: Kết hợp chặt chẽ giữa nhiệm vụ bảo vệ an ninh mạng, bảo vệ hệ thống thông tin quan trọng về an ninh quốc gia với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, tạo điều kiện cho cơ quan, tổ chức, cá nhân hoạt động trên không gian mạng. Chủ động phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn, đấu tranh, làm thất bại mọi hoạt động sử dụng không gian mạng xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân; sẵn sàng ngăn chặn các nguy cơ đe dọa an ninh mạng…
Do đó, việc kiểm tra, đánh giá toàn diện để đưa ra biện pháp xử lý thích hợp với các mạng xã hội, trong đó có TikTok là việc làm bình thường của cơ quan quản lý nhà nước, hoàn toàn không phải “bất ngờ” hay “chỉ dấu bịt miệng, mất dân chủ” như một số luận điệu.
Như ở phần đầu bài đã nêu, theo kế hoạch, trong tháng 5 tới, Bộ TT&TT sẽ tổ chức đoàn kiểm tra liên ngành kết hợp với Bộ Công Thương, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Công an, Tổng cục Thuế… để thanh tra toàn diện hoạt động của TikTok tại Việt Nam. Phối hợp với Bộ Công Thương quản lý hoạt động cung cấp dịch vụ thương mại điện tử của TikTok Shop tại Việt Nam; phối hợp với các bộ, ngành liên quan để đánh giá toàn diện về tác động, ảnh hưởng của TikTok với cộng đồng, giới trẻ, đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động công cụ rà, quét hình ảnh, video. Triển khai đồng bộ các giải pháp về kinh tế, kỹ thuật, ngoại giao, truyền thông… để yêu cầu các nền tảng xuyên biên giới phải hoạt động tuân thủ pháp luật Việt Nam.
Bộ TT&TT cũng sẽ tổ chức hội nghị với mạng lưới đa kênh của YouTube, TikTok, Facebook để tăng cường quản lý về việc tuân thủ quy định pháp luật Việt Nam, xây dựng kế hoạch truyền thông thúc đẩy hình ảnh, hình thành các xu hướng ứng xử văn hóa mạng lành mạnh.