Internet ngày càng được trở nên thiết yếu với cuộc sống của mọi người trên khắp thế giới. Các học giả lưu ý rằng Internet cũng đang thay đổi bộ mặt tôn giáo trên toàn thế giới. Kể từ đầu Thế kỷ 21, nghiên cứu về sự tham gia của tôn giáo vào môi trường trực tuyến đã trở thành một lĩnh vực nghiên cứu liên ngành phát triển mạnh mẽ, được gọi là “tôn giáo kỹ thuật số”. Tôn giáo kỹ thuật số, nghiên cứu về tôn giáo và internet, tập trung vào cách thực hành tôn giáo, diễn thuyết và tương tác được nhúng trong các bối cảnh trực tuyến và ngoại tuyến, và mối liên hệ giữa hai bối cảnh đó.
Trung Quốc, một quốc gia rộng lớn và cổ xưa, có nhiều tôn giáo khác nhau. Tôn giáo kỹ thuật số nơi đây có thể phát triển theo những cách khác nhau do sự thay đổi xã hội nhanh chóng, bao gồm cả sự tiếp thu của dân số mạng xã hội và các yếu tố khác. Tuy nhiên, những năm gần đây, các học giả bắt đầu chú ý đến sự tăng trưởng được ghi nhận trong lĩnh vực này thông qua sự thể hiện của các tôn giáo Trung Quốc trên internet. Trung Quốc có nhiều người sử dụng Internet hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới và Internet đã bắt đầu mở ra như một không gian cho sự phát triển của các tôn giáo Trung Quốc.
Trung Quốc là một quốc gia có sự đa dạng về tín ngưỡng tôn giáo. Các tôn giáo được chính phủ công nhận ở Trung Quốc là Phật giáo, Đạo giáo, Hồi giáo, Công giáo và đạo Tin lành. Hiện nay, có khoảng 5.500 hiệp hội tôn giáo chính thức ở Trung Quốc và 144.000 cơ sở thờ tự được đăng ký hoạt động tôn giáo ở Trung Quốc. Ngoài ra còn có 91 trường cao đẳng tôn giáo đã được thành lập với sự chấp thuận của Cục Quản lý Nhà nước về Tôn giáo (SARA).
Hiệp hội Phật giáo Trung Quốc (BAC) sử dụng Internet như thế nào?
BAC là hiệp hội quốc gia duy nhất của Phật giáo tại Trung Quốc, được thành lập vào năm 1953. Trụ sở chính của BAC được đặt tại chùa Guangji ở Bắc Kinh. BAC đóng vai trò là cơ quan giám sát chính thức của Phật giáo ở Trung Quốc, đoàn kết các Phật tử từ nhiều quốc gia khác nhau. BAC hỗ trợ chính phủ thực hiện chính sách tự do tôn giáo, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của giới Phật giáo. BAC cũng phát triển Phật giáo thông qua các phương tiện truyền thống của mình, cung cấp hỗ trợ cho các hiệp hội Phật giáo địa phương, hướng dẫn các hiệp hội Phật giáo ở các tỉnh hoặc khu tự trị khác nhau thực hiện các dịch vụ Phật giáo của họ. Ở cấp độ quốc tế, BAC thiết lập các mối quan hệ hữu nghị với các Phật tử Trung Quốc ở nước ngoài để tăng cường hiểu biết lẫn nhau và thúc đẩy sự đoàn kết, phát triển và tiến hành các hoạt động giao lưu hữu nghị và hợp tác với giới Phật giáo, các tổ chức Phật giáo quốc tế ở các nước và các tổ chức hòa bình tôn giáo quốc tế.
Ngày nay, BAC hiện diện khá mạnh mẽ trên World Wide Web và phương tiện truyền thông xã hội. Theo nghiên cứu thực hiện vào ngày 24/3/2020, có 6.190.000 trang web liên quan đến BAC khi tìm kiếm từ khóa này trên mạng Internet, sử dụng từ khóa tiếng Trung giản thể trên Baidu, công cụ tìm kiếm hàng đầu ở Trung Quốc. Trong số đó, trang web chính thức của BAC là http://www.chinabuddhism.com.cn/. Trang web chủ yếu đưa tin tức, quy định, hoạt động liên quan đến Phật giáo, thông tin về hiệp hội và các tạp chí do BAC tổ chức. Ngoài ra, trang chủ của hiệp hội cung cấp mã QR liên kết đến tài khoản WeChat chính thức của hiệp hội. WeChat là nền tảng nhắn tin tức thời phổ biến ở Trung Quốc. Tài khoản chủ yếu bao gồm phần giới thiệu bản thân, tin tức liên kết và một mô-đun có tên “Dịch vụ trực tuyến”, người dùng có thể sử dụng để hỏi về các địa điểm Phật giáo thực tế (chùa và tu viện) và các Phật sống Tây Tạng. Tài khoản chính thức cũng liên kết với trang web của hiệp hội. Hơn nữa, cả trang web và tài khoản WeChat chính thức đều có nội dung tương tự nhau và chỉ hỗ trợ ngôn ngữ Trung Quốc.
Trường hợp của BAC cung cấp một nghiên cứu điển hình tập trung mà từ đó chúng ta có thể rút ra một số đặc điểm đáng chú ý về việc sử dụng internet của tôn giáo tại Trung Quốc. Các đặc điểm cụ thể về việc sử dụng Internet của BAC phần nào phản ánh xu hướng sử dụng Internet chung của các tổ chức tôn giáo tại Trung Quốc.
BAC hiện diện trực tuyến chủ yếu qua trang web chính thức và tài khoản WeChat
Chúng ta đã biết rằng các tổ chức tôn giáo trong lịch sử phụ thuộc vào một số hình thức truyền thông, nhưng các phương tiện và không gian đang thay đổi do “thánh địa” ảo đang nổi lên. Trong thời đại CNTT và mạng Internet, các tổ chức này có sự hiện diện đáng chú ý trên internet, và đã mở rộng sự hiện diện về địa lý của họ bằng cách đăng thông tin tôn giáo và chuyển một số hoạt động tôn giáo lên mạng.
Nhiều tổ chức tôn giáo của Trung Quốc có sự hiện diện trực tuyến và nhiều tổ chức bắt kịp các xu hướng công nghệ mới như phát triển các trang web chính thức, thiết lập tài khoản truyền thông xã hội chính thức, thậm chí phát triển các ứng dụng tôn giáo đặc biệt. Như trường hợp của BAC, các trang web chính thức và tài khoản WeChat là những trang web trực tuyến hàng đầu cho nhu cầu tiêu dùng công cộng, việc sử dụng các loại phương tiện này phản ánh ưu thế của công nghệ loại Web 1.0 và web 2.0. Trang web chính thức của hiệp hội dựa trên công nghệ Web 1.0 truyền thống, thiếu khả năng tương tác và tài khoản WeChat chính thức nằm trên nền tảng truyền thông xã hội phổ biến dựa trên công nghệ Web 2.0, có khả năng hỗ trợ người dùng tham gia và sáng tạo nội dung.
Các hành vi tôn giáo trực tuyến và ngoại tuyến được kết nối với nhau
Đối với nhiều tổ chức tôn giáo của Trung Quốc, tôn giáo trực tuyến và ngoại tuyến đều được kết nối với nhau. Tuy nhiên, kết nối trực tuyến và ngoại tuyến của BAC vẫn còn khá hạn chế. Nội dung tôn giáo trực tuyến trên cả trang web chính thức và ứng dụng truyền thông xã hội (WeChat) đều tương tự nhau, chủ yếu phản ánh các hoạt động ngoại tuyến mà không có đủ tương tác trực tuyến-ngoại tuyến. Cả trang web chính thức và tài khoản WeChat chính thức đều tập trung vào thông tin và phản ánh phương thức giao tiếp “một-nhiều” mà không cần nhiều tương tác và thảo luận. Theo nghiên cứu, việc sử dụng Internet cho công chúng của các tổ chức tôn giáo chính thức khác cũng tương tự như vậy.
Nghiên cứu về các tổ chức và cộng đồng tôn giáo đã đưa ra nhiều cách giải thích về cách các nhóm tôn giáo có thể sử dụng và định hình Internet. Ví dụ, Internet được xem là một phương tiện có tiềm năng truyền thông rộng rãi thông tin và thực hành tôn giáo. Internet không chỉ được sử dụng để thu thập thông tin về tôn giáo hoặc thực hiện các nghi lễ tôn giáo, mà còn là một phương tiện để mọi người tích cực tham gia, gắn kết và tích hợp cộng đồng tôn giáo, hình thành bản sắc trong cả bối cảnh trực tuyến và ngoại tuyến.
Nhiều tổ chức tôn giáo của Trung Quốc có sự hiện diện trực tuyến và nhiều tổ chức bắt kịp các xu hướng công nghệ mới như phát triển các trang web chính thức
Internet trở thành “công nghệ” hỗ trợ bản sắc tôn giáo
Trên thực tế, Internet đã trở thành công cụ phổ biến thông tin mới để truyền tải thông tin đến công chúng, ngoài báo chí, truyền hình, v.v. Đó là một phương tiện tiên tiến và một sản phẩm mới của công nghệ thông tin. Tất nhiên, Internet giúp các tôn giáo giao tiếp giữa các khu vực và quốc gia, đồng thời có ảnh hưởng tích cực và tiêu cực đến tôn giáo. Quan điểm này cũng phản ánh quan điểm của các học giả trong bối cảnh Trung Quốc: Internet là một tạo tác trung lập, một công nghệ hoặc công cụ mới để phổ biến thông tin và có thể được sử dụng để cấu hình lại các hoạt động tôn giáo truyền thống để tôn giáo có thể được theo bắt kịp thời đại. Internet là một phương tiện để truyền thông rộng rãi thông tin và thực hành tôn giáo, một “công nghệ” hỗ trợ bản sắc tôn giáo, nhưng không phải là một “mạng lưới tâm linh”, một “không gian thờ cúng” và một “công cụ truyền giáo”.