Quan trọng là con người và tư duy
Tại Diễn đàn “Chuyển đổi số để phục vụ bạn đọc tốt hơn” trong khuôn khổ Hội báo toàn quốc 2022, nhà báo Lê Quốc Minh, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng biên tập báo Nhân dân khẳng định: “Chuyển đổi số là con đường của cả nước và báo chí cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Trong bối cảnh kỷ nguyên số với rất nhiều sự thay đổi về công nghệ nói chung, thay đổi công nghệ làm báo, thay đổi những hành vi của độc giả, khán thính giả, chúng ta không có cách nào khác là phải tích cực số hoá”.
Tuy nhiên, theo nhà báo Lê Quốc Minh, thực tế hiện nay, rất nhiều cơ quan báo chí chưa hiểu rõ về chuyển đổi số, nhiều cơ quan cho rằng chỉ đầu tư thiết bị công nghệ, một số chương trình phần mềm có nghĩa là họ đã trên con đường chuyển đổi số nhưng thực ra không phải như vậy. Chuyển đổi số không chỉ là vấn đề về công nghệ, mà còn là vấn đề về con người, tư duy. Chuyển đổi số có nhiều yếu tố, nhưng lãnh đạo các cơ quan báo chí am hiểu về chuyển đổi số sẽ giúp quá trình này diễn ra nhanh chóng và thành công hơn. Bên cạnh đó, để chuyển đổi số, các tòa soạn cần đào tạo một đội ngũ nhân lực có khả năng sử dụng thành thạo các công cụ digital, cũng như tạo ra môi trường để phóng viên phát triển sáng tạo, thực hiện đúng chiến lược mà cơ quan mong muốn.
Theo đó, chuyển đổi số không chỉ đơn giản là số hoá nội dung đưa lên nền tảng số, mà phải tạo ra cả một quy trình sản xuất mới mẻ, những sản phẩm thông tin mới mẻ, thậm chí tạo ra văn hoá trong toà soạn cho phù hợp với môi trường chuyển đổi số. Các cơ quan báo chí phải có suy nghĩ hết sức nghiêm túc về vấn đề này, phải đánh giá được nhu cầu của mình, phải xác định được con đường mình muốn đi, xác định mục tiêu hướng tới, từ đó lựa chọn công nghệ phù hợp.
Đồng quan điểm, theo nhà báo Lê Xuân Trung, Phó Tổng Biên tập báo Tuổi trẻ, trong quá trình chuyển đổi số, các cơ quan báo chí cần phải vượt qua 3 thách thức lớn là: Công nghệ, chi phí đầu tư và con người. Ngoài việc không có công nghệ phù hợp thì không thể chuyển đổi số hiệu quả; thách thức quan trọng nhất đó là con người, đội ngũ nhân sự.
“Khi muốn chuyển đổi số mà năng lực đội ngũ, năng lực lãnh đạo, điều hành không thể chuyển đổi số được thì dù có được đầu tư công nghệ phù hợp thì chưa chắc đã thực hiện được”, nhà báo Lê Xuân Trung nêu quan điểm.
Chia sẻ về kinh nghiệm chuyển đổi số trong đơn vị, ông Đinh Đắc Vĩnh, Phó Tổng giám đốc phụ trách Công nghệ thông tin, Đài truyền hình Việt Nam (VTV) cho biết: "Ngay từ những năm 2010- 2011 Đài Truyền hình Việt Nam đã có khẩu hiệu 5 chữ “Thay đổi hay là chết”. Để có sự thay đổi về tư duy, nhận thức trong chuyển đổi số, VTV đã trải qua quá trình dài từ nghiên cứu, tìm hiểu đến nghĩ đến các hướng đi mới; phải mất vài năm mới có được nhận thức vấn đề và lại phải tiếp tục thay đổi theo xu thế chung. Chúng tôi xác định, việc thay đổi tư duy trong chuyển đổi số không chỉ ở người lãnh đạo, ở bộ phận nội dung hay kỹ thuật mà tất cả đều cùng phải vào cuộc, kiên quyết thực hiện từ lãnh đạo cấp cao nhất đến nhân viên…”
Trong quá trình chuyển đổi, VTV đã gặp những khó khăn như: Về con người, đơn vị vẫn hoạt động theo mô hình truyền thống từ nguồn thu, hoạt động, đến nội dung số vẫn còn ít; về quy trình làm việc, quản trị là quy trình rời rạc không thống nhất, cơ sở dữ liệu không được liên hết; về tài chính, tiền có thể bỏ ra nhưng những quy chế của nhà nước, vấn đề thủ tục khiến quá trình thực hiện bị tác động.
Để khắc phục, VTV đã phải chuyển sang hình thức chỉ đầu tư những nội dung trong tầm tay, còn lại phải thuê dịch vụ; cùng với đó là phối hợp với các đơn vị về công nghệ để xây dựng, tạo nền tảng. Từ đó, VTV đã có những bước đi cả về quản trị, công cụ, nội dung để phục vụ khán giả… Đặc biệt, với phương châm “khán giả ở đâu chúng tôi ở đó”, khán giả mong muốn như thế nào, VTV đã sẵn sàng thay đổi các nội dung phong phú, sáng tạo để có sự khác biệt.
Vượt qua những thách thức
Đánh giá về mức độ chuyển đổi số với các cơ quan báo chí hiện nay, ông Nguyễn Thanh Lâm, Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Thông tin và Truyền thông cho rằng: “Hiện nay, nhiều cơ quan đã có ý thức về chuyển đổi số; nhưng có điều lo ngại là họ chỉ nghĩ đơn giản rằng có trang web, trang điện tử đã là lên không gian số. Hiện một số báo cũng đã mở chức năng comment cho độc giả, nhưng lại không nắm được dữ liệu của độc giả, như vậy vẫn là chuyển đổi số chưa thành công, mới chỉ ở bề mặt”.
"Theo đó, hiện có sự thay đổi từ mô hình tổ chức đến làm báo, chúng ta phải chấp nhận sự tương tác, giám sát thậm chí lắng nghe phản biện rất mạnh từ cộng đồng; chúng ta cũng không phải là nguồn duy nhất phát thông tin nữa; vì vậy phải chuẩn bị cho một tâm thế làm báo kiểu khác; đây là điều mà nhiều cơ quan chưa sẵn sàng. Điều khó nhất chúng ta chưa dám “đụng vào” là mô hình tổ chức vì điều này liên quan đến con người, quyền lợi và rất nhiều vấn đề. Bởi vậy, nhiều cơ quan kể cả cơ quan lớn nói về chuyển đổi số để trở thành cơ quan truyền thông đa phương tiện rất hay, nhưng mô hình tổ chức gần như giữ nguyên. Chúng ta phải chấp nhận sẽ có những bộ phận nếu ko thay đổi sẽ ko còn chỗ trong cuộc chơi “chuyển đổi số”. Đó là khó khăn chúng ta phải tháo gỡ dần dần”, ông Nguyễn Thanh Lâm chia sẻ.
Về những rào cản tồn tại trong quá trình chuyển đổi số, theo nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật, Phó Tổng Biên tập báo điện tử VietnamPlus, ngoài tư duy nhân sự, chúng ta nên “mở cửa” cả cơ chế.
“Nếu cơ chế làm gì cũng phải xin phép bằng văn bản thì sẽ để cơ hội vượt qua mất. Bởi vậy trong quá trình thực hiện, chúng tôi thậm chí phải tự bỏ tiền túi ra làm, nếu không có cơ chế khuyến khích cái mới mà cứ theo hình thức văn bản, chờ duyệt thì rất khó. Chúng ta phải dám chấp nhận thử nghiệm, thất bại; bởi không phải sản phẩm nào cũng đạt được thành công, nhiều khi phải bỏ đi nhiều bản thử nghiệm mới có được sản phẩm thành công”, nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật chia sẻ.
Còn theo nhà báo Lê Xuân Trung, muốn chuyển đổi số thành công cần giải quyết vấn đề bảo vệ bản quyền riêng của các cơ quan báo chí. Khi một tác phẩm vừa đăng tải ngay lập tức đã bị phân tán, chia sẻ khắp nơi, như vậy các cơ quan báo chí sẽ không thể đủ nguồn lực để đầu tư làm ra các sản phẩm báo chí có chất lượng, mang bản sắc riêng. Các báo cần cam kết bảo vệ bản quyền để mỗi báo thể hiện các tác phẩm theo các bản sắc khác nhau, như vậy các báo sẽ chạy đua để nâng cao chất lượng thay vì số lượng.
Theo đó, trong chuyển đổi số, cần phải nghĩ đến việc làm sao để bạn đọc trả tiền cho báo điện tử giống như trả tiền mua báo giấy; việc cần đào tạo để các nhà báo có thêm cơ hội học tập, tập huấn những kỹ năng cơ bản trong chuyển đổi số. Nhà báo phải hiểu được yêu cầu của bạn đọc, đáp ứng được nhu cầu bạn đọc, như vậy quá trình chuyển đổi số mới có thể thành công.
Về vai trò quản lý của Nhà nước trong chuyển đổi số với các cơ quan báo chí, theo ông Nguyễn Thanh Lâm, Nhà nước có vai trò tham gia hỗ trợ, dẫn dắt trong những vấn đề mà tự cơ quan báo chí không thể làm được, nhất là đầu tư nhà nước vào hạ tầng cho báo chí trên không gian số. Từ trước đến nay, các cơ quan quản lý đã quan tâm vào hạ tầng vật lý cho các cơ quan báo chí như: Trụ sở làm việc, hệ thống truyền dẫn phát sóng, hệ thống phát hành… khi lên không gian số chúng ta cũng cần hạ tầng y như vậy, nếu để tự cơ quan báo chí làm thì không phải đơn vị nào cũng làm được; không phải đơn vị nào cũng dễ dàng tự lấy tiền của mình ra đầu tư được.
Bên cạnh đó, cũng phải quan tâm đến những vấn đề lớn hơn như: An ninh, an toàn thông tin… bởi “người kiểm soát cuộc chơi trên không gian số” không còn là các quốc gia, mà là các nền tảng công nghệ xuyên biên giới; họ quyết định bằng thuật toán ai sẽ là người xem nội dung báo chí của mình…