Cùng với xu thế tất yếu của các nước trên thế giới, Việt Nam đang đứng trước cả thời cơ và thách thức, hoặc vượt lên hoặc tụt hậu, sẽ bị bỏ lại ngày càng xa nếu không kịp thời nắm bắt và triển khai chuyển đổi số.
Vì vậy, ngày 3/6/2020, Chính phủ ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số Quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” xác định chuyển đổi số là quá trình tất yếu của Việt Nam, tầm nhìn đến năm 2030 Việt Nam sẽ trở thành Quốc gia số, ổn định và thịnh vượng. Các cơ quan báo chí cũng không nằm ngoài xu thế này.
Ông Vũ Hải Quang - Phó Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam.
Chuyển đổi số trong báo chí là gì?
Chuyển đổi số (digital transformation) là quá trình chuyển đổi từ việc vận hành mô hình truyền thống sang vận hành mô hình số với việc ứng dụng công nghệ dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây (Cloud Computing), internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI)… phối hợp, bổ trợ cho nhau một cách nhịp nhàng để tạo ra một kết quả tối ưu nhất.
Chuyển đổi số tạo ra sự đổi mới căn bản, toàn diện các hoạt động tác nghiệp và vận hành của cơ quan truyền thông, mang đến cho phóng viên, biên tập viên những tiện ích chưa từng có trong các mô hình truyền thông truyền thống.
Vì vậy, chuyển đổi số không đơn giản chỉ là quá trình số hoá và nâng cấp mức độ ứng dụng công nghệ thông tin mà đây là một bước ngoặt, bước phát triển tạo nên sự đột phá to lớn trong các hoạt động báo chí để đáp ứng nhu cầu và đòi hỏi ngày càng cao của công dân số trong một chính phủ số, xã hội số và nền kinh tế số.
Quá trình chuyển đổi số đòi hỏi các cơ quan truyền thông phải xây dựng được tòa soạn hội tụ làm trung tâm, có sự thống nhất giữa các bộ phận: Báo in, phát thanh, truyền hình, báo điện tử đối với các cơ quan truyền thông có đủ 4 loại hình như Đài Tiếng nói Việt Nam (TNVN).
Lợi ích việc chuyển đổi số
Thực hiện việc chuyển đổi số sẽ tối ưu hóa các công đoạn sản xuất tin bài, từ đó tiết kiệm chi phí sản xuất; thông tin nhanh hơn, hấp dẫn hơn và đặc biệt tòa soạn có thể biết được công chúng muốn nghe gì, xem gì để đáp ứng, từ đó sẽ thu hút độc giả, nâng cao uy tín vị thế của cơ quan truyền thông, làm tăng nguồn thu và khả năng tích lũy.
IMG_8339.JPG
Chuyển đổi số sẽ tối ưu hóa các công đoạn sản xuất tin bài, từ đó tiết kiệm chi phí sản xuất; thông tin nhanh hơn, hấp dẫn hơn và đặc biệt tòa soạn có thể biết được công chúng muốn nghe gì, xem gì để đáp ứng.
Ông Vũ Hải Quang
Khi đã xây dựng được hình ảnh, vị thế trong lòng công chúng, thì ngoài việc thu quảng cáo, các cơ quan truyền thông còn có thể thu phí người nghe/xem với các chương trình theo yêu cầu. Có nguồn thu tốt sẽ tái đầu tư, mở rộng, nâng cấp thiết bị, công nghệ và nâng cao đời sống của người lao động, tiến tới việc giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách Nhà nước.
Nhờ việc chuyển đổi số mà các công cụ và phương tiện truyền thông hiện đại được kết nối với nhau, tạo nên sự bùng nổ của hàng loạt các ứng dụng thông tin - giải trí dưới dạng đa phương tiện trên OTT và mạng xã hội (MXH).
Việc này tạo ra những nhu cầu và thói quen mới trong cách tiếp nhận thông tin của công chúng. Trước đây, công chúng chỉ được tiếp nhận thông tin một chiều, còn hiện nay họ có quyền lựa chọn những cái gì họ cần nghe/xem, ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào, có thể tương tác và lên sóng cùng với “nhà đài”.
Trong dòng chảy cuồn cuộn của thông tin số, các sản phẩm báo chí muốn được công chúng đón nhận phải đa dạng và hấp dẫn, chứa đựng hàm lượng thông tin cao nhưng lại phải nhanh và đúng định hướng, đáp ứng nhiều phân khúc. Muốn đạt được điều đó, công nghệ và sự kết nối số đóng vai trò quyết định.
Khi thực hiện việc chuyển đổi số, chúng ta còn có điều kiện để phát triển sản phẩm nội dung số, truyền thông số, quảng cáo số, thương mại điện tử, bảo đảm an ninh mạng, chống nạn tin giả luôn thách thức từ MXH đối với báo chí chính thống trong việc cung cấp thông tin.
Đài TNVN là cơ quan truyền thông thuộc Chính phủ, có đủ 4 loại hình: Báo nói, báo hình, báo điện tử và báo in. Đài đang trong quá trình thực hiện việc chuyển đổi số và xây dựng thành cơ quan truyền thông đa phương tiện với trung tâm là tòa soạn hội tụ.
Mảng truyền hình thì đã được số hóa hoàn toàn từ khâu sản xuất đến phát sóng số trên vệ tinh, trên Cable, phát sóng số mặt đất DVB-T2 và các ứng dụng khác trên nền tảng Internet.
Khâu truyền dẫn phát sóng phát thanh đã phát sóng trên đa nền tảng, như: Phát sóng mặt đất, phát sóng trên các ứng dụng của Internet nhưng do điều kiện về kinh tế còn khó khăn, địa hình địa lý ở nhiều khu vực trong cả nước chia cắt phức tạp, mặt bằng dân trí chưa đồng đều nên việc phát sóng mặt đất vẫn chiếm vai trò chủ đạo, đặc biệt là với nhóm công chúng tham gia giao thông, đồng bào dân tộc ở vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo.
Vì thế, hiện nay Đài TNVN đang xây dựng những trạm phát sóng phát thanh công suất lớn hướng ra biển Đông để phục vụ số đông ngư dân và các lực lượng chấp pháp trên biển, khẳng định chủ quyền biển đảo Việt Nam. Đây cũng là lợi thế của loại hình phát thanh so với các loại hình truyền thông khác như truyền hình, báo mạng, thiết bị di động v.v…
Ngoài ra, việc phát sóng mặt đất song song với phát sóng trên các nền tảng Internet luôn bổ trợ cho những hạn chế của nhau. Ví dụ, trên nên tảng Internet luôn xảy ra Fakenews, nghẽn mạng, kể cả sắp tới mạng 5G sẽ có với tốc độ gấp 10 lần tốc độ 4G nhưng khi đó nhu cầu của công chúng lại tăng lên, thay vì những chương trình HD hiện nay họ sẽ đòi hỏi xem 4K, 8K thì dung lượng cũng tăng theo gấp nhiều lần, như vậy việc nghẽn mạng vẫn không thể không xảy ra. Còn với Fakenew (tin giả) chỉ có thể xảy ra trên các nền tảng Internet, khi đó công chúng vẫn có phát sóng mặt đất để kiểm chứng độ trung thực của thông tin.
Đài TNVN cũng sẽ ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để dựng lại giọng đọc của những nghệ sĩ đã đi vào huyền thoại một thời như NSND Tuyết Mai, NSƯT Kim Cúc, NSƯT Việt Hùng, NSƯT Hà Phương, PTV Trịnh Thị Ngọ... để đọc tự động các chương trình “đọc truyện đêm khuya”, “đọc truyện dài kỳ”, đọc các bản tin..., vừa dựng lại được ký ức một thời với các thế hệ công chúng, vừa giảm áp lực nhân sự.
Phải làm gì để chuyển đổi số?
Chuyển đổi số đòi hỏi sự đổi mới trong cơ cấu tổ chức, quy trình hoạt động của các cơ quan truyền thông. Cần có chiến lược chuyển đổi số của nền báo chí ở tầm vĩ mô trong cả nước, sau đó đến từng cơ quan báo chí.
Theo mô hình truyền thông hiện đại ngày nay, các cơ quan truyền thông cần xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ và cơ quan truyền thông đa phương tiện, lấy tòa soạn hội tụ làm trung tâm, tạo sự thống nhất giữa các bộ phận báo in, phát thanh, truyền hình và báo điện tử.
Báo chí tận dụng quá trình số hoá để có những sản phẩm báo chí chất lượng, ứng dụng công nghệ Big Data, IoT, AI để tạo ra các trải nghiệm hấp dẫn cho công chúng, lan tỏa và chiếm thế thượng phong trên không gian thực và không gian mạng, trở thành dòng thông tin chủ lưu quan trọng trong đời sống xã hội. Để làm được điều đó, cần có chiến lược đào tạo nguồn nhân lực báo chí đáp ứng yêu cầu thực tiễn chuyển đổi số.
Bộ TT&TT đã xây dựng một chương trình hỗ trợ chuyển đổi số cho các cơ quan báo chí, gồm có 3 nền tảng:
Một là, nền tảng quản lý tòa soạn điện tử. Nền tảng này cho phép xây dựng tòa soạn hội tụ công nghệ hiện đại, đưa toàn bộ nghiệp vụ báo chí lên môi trường số, bao gồm các hoạt động quản lý quy trình xuất bản, quản trị nội bộ của tòa soạn, hoạt động tương tác 2 chiều với bạn đọc, đo lường số lượng người đọc, ứng dụng công nghệ, trình bày nội dung và sẵn sàng cho mô hình thu phí của báo điện tử trong một tương lai gần.
Hai là, nền tảng phân tích thông tin, dư luận trên mạng xã hội. Nền tảng này sẽ giúp các cơ quan báo chí nắm bắt kịp thời thông tin, dư luận xã hội, nhờ đó nhận biết được nhu cầu thông tin của công chúng, từ đó có tin bài đáp ứng đúng mong muốn của người đọc, đúng thời điểm người đọc cần.
Ba là, nền tảng hỗ trợ phòng chống tấn công và ứng cứu khẩn cấp cho hệ thống thông tin của các cơ quan truyền thông. Nền tảng này nhằm tạo lá chắn, bảo vệ hoạt động trên môi trường số cho cơ quan truyền thông. Bộ TT&TT sẽ hỗ trợ các cơ quan báo chí giám sát từ xa, cảnh báo sớm các nguy cơ mất an toàn thông tin cho các hệ thống.
Những thuận lợi và khó khăn
Bên cạnh những thuận lợi cho việc chuyển đổi số với các cơ quan truyền thông ở Việt Nam như cơ chế chính sách khuyến khích, hạ tầng viễn thông tốt, được thừa hưởng công nghệ hiện đại và kinh nghiệm chuyển đổi số của các hãng truyền thông lớn trên trên thế giới, tỉ lệ công chúng sử dụng thiết bị thông minh cao… thì báo chí còn phải đối mặt với một loạt những khó khăn: Nạn Fake News (tin giả) tràn lan, dễ làm mất uy tín, ảnh hưởng đến thương hiệu của một cơ quan truyền thông; Thường xuyên phải đối mặt với tấn công mạng dưới nhiều hình thức như DDos, Fishing, tấn công có chủ đích với số lượng ngày càng nhiều hơn, thủ đoạn tinh vi hơn; Thị phần công chúng bị cạnh tranh, miếng bánh nguồn thu quảng cáo bị chia sẻ nhiều với MXH.
Sự phát triển nhanh chóng, đa chiều, phức tạp, khó dự báo trong đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội ở trong nước và quốc tế... đòi hỏi các nhà báo phải đủ năng lực chuyên môn và bản lĩnh chính trị vững vàng để có tiếng nói kịp thời, trung thực, tỉnh táo trong môi trường thông tin thực, ảo lẫn lộn.
Ngoài ra, ngân sách Nhà nước dành cho các cơ quan truyền thông giảm dần. Việc tăng nguồn thu trong môi trường truyền thông mới đang cạnh tranh khốc liệt mạnh mẽ như hiện nay là khó khăn rất lớn với tất cả các cơ quan truyền thông ở Việt Nam.
Chuyển đổi số sẽ tăng nguồn thu cho các cơ quan truyền thông. Tuy nhiên, bên cạnh chuyển đổi số, các cơ quan báo chí cần một cơ chế quản lý minh bạch, cạnh tranh lành mạnh, tạo môi trường làm việc tốt, thu hút được lao động chất lượng cao.
Quy luật “cá lớn nuốt cá bé” trước đây không còn đúng trong môi trường truyền thông số. Hiện nay, ai nhanh người đó sẽ thắng. Có thể các startup sẽ thắng cả một cơ quan truyền thông lớn, nếu cơ quan truyền thông đó không biết tận dụng cơ hội.
Việc cạnh tranh giữa các loại hình truyền thông, giữa các cơ quan truyền thông trong thời gian tới sẽ diễn ra quyết liệt. Có cơ quan truyền thông sẽ đạt tới đỉnh cao nhưng cũng sẽ có những cơ quan không thể đứng vững. Đó là quy luật chung của thị trường.
Vì vậy, muốn tồn tại và phát triển, các cơ quan truyền thông phải có một hướng đi đúng, đúng thời điểm, đúng lộ trình và lựa chọn phương thức chuyển đổi số phù hợp với điều kiện và khả năng.
Riêng với Đài TNVN, các chương trình phục vụ số lượng lớn công chúng là đồng bào vùng sâu, vùng xa, biên giới hải đảo (đây là những khu vực còn rất nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế, địa lý, thiếu vắng những thông tin chính thống, thường xuyên bị các đối tượng thù địch lợi dụng tuyên truyền, xuyên tạc về Đảng, Nhà nước và chế độ) nên vẫn cần được sự bao cấp từ ngân sách Nhà nước.